نماز جمعه در کلام امام خمینی کبیر رحمة الله علیه

جمعه, ۱۴ آبان ۱۴۰۰، ۰۹:۴۷ ب.ظ

در خطبه نماز جمعه مقدرات مملکت باید بیان بشود؛ مسائل سیاسی که در مملکت جریان باید پیدا کند، مسائل اجتماعی که در مملکت باید جریان پیدا کند، گرفتاریهای مسلمانها، اختلافات مسلمانها، در آن خطبه‌ها باید طرح بشود و رفع بشود. جنایات امثال محمد رضا خان باید در این خطبه‌های جمعه گفته بشود و انتقاد بشود. راههایی که ممکن است با آن راهها این جانیها را از بین برد، در نماز جمعه باید گفته بشود. نماز جمعه‌ عبادت است لکن عبادتی که مُدْغَم در سیاست است؛ سیاست در عبادت مدغم است.[1]
این طور است اسلام که اجتماعاتش اجتماعات سیاسی است در عین حالی که عبادت است. نماز جماعت را انسان خیال می‌کند خوب یک عبادتی است که با هم جمع می‌شوند و یک نمازی را می‌خوانند؛ لکن در این نماز جماعتها مسائل سیاسی باید طرح بشود. یعنی آن کسی که هفته‌ای یک دفعه در منبر می‌رود و نماز جمعه می‌خواند و منبر می‌رود و خطبه می‌خواند، باید مسائل سیاسی مسلمین را در آنجا طرح بکند و بگوید؛ و آن چیزهایی که- مثلًا اشتباهاتی که- از دولتها واقع می‌شود، در آنجا طرح بشود و مردم را هدایت کند به هم زندگی‌شان و هم مبداشان و هم معادشان و هم چیزهایی که در زندگی لازم دارند.[2]
مساجد، باید مرکز [سیاست باشد] همان طوری [که‌] صدر اسلام مرکز سیاست بوده مساجد. مساجد مثل اینها نبوده است که فقط مرکز چه باشد. خطبه نماز جمعه خطبه سیاسی بوده همیشه. مساجد مرکز بسیج قشون بوده؛ مرکز تبلیغات اسلام بوده است.[3]
نماز جمعه؛ که مشتمل [بر] دو خطبه است، که در آن خطبتین باید مسائل روز، احتیاجات کشور، احتیاجات منطقه و جهات سیاسی، جهات اجتماعی، جهات اقتصادی طرح بشود، و مردم مطلع بشوند بر این مسائل.[4]
نماز جمعه یک اجتماع سیاسی است، در عین حالی که عبادت است. در خطبه نماز جمعه باید مسائل سیاسی روز طرح بشود؛ گرفتاری مسلمانها طرح بشود. در نماز جماعت هم این طور است. نماز جماعت هم اجتماع مردم در یک محلی، این برای این است که اینها مطلع بشوند از حال مملکت خودشان؛ مطلع بشوند از حال برادرهای خودشان؛ گرفتاریهاشان را اطلاع پیدا کنند، و رفع بکنند.[5]
اسلام، اسلام سیاست است، حقیقتِ سیاست است، خدعه و فریب نیست. این نماز جمعه یک نماز جمعه سیاسی است؛ یک اجتماع سیاسی است که مع الاسف در سالهای طولانی از دست ما رفته بود، و مورد طَعْن دیگران هم شده بود.[6]
در صدر اسلام از مسجدها لشکرها بیرون‏‎ ‎‏می رفت؛ یعنی، نماز جمعه وقتی که بپا می شد، در نماز جمعه بسیج می کردند طوایف را‏‎ ‎‏برای مقابله با دشمنهای اسلام. مسجدها ستاد بود.[7]
نماز‏‎ ‎‏جمعه یک عبادت سیاسی و اجتماعی است که در هر هفته مردم اجتماعات زیاد بکنند و‏‎ ‎‏مسائلشان را حل بکنند در آنجا.[8]
نماز جمعه در هر هفته یک دفعه، آن اجتماعات بزرگ بشود و بررسی‏‎ ‎‏بشود در هر جا راجع به مسائل روز که بحمدالله ، این مسئله در این سالها شده است و امید‏‎ ‎‏است که بیشتر بشود و آقایان هم باید تبلیغ کنند که این مجالس بهتر بشود.[9]
‏‏این نماز جمعه ای که در همه جا هست، شما ببینید چه برکتی است این نماز جمعه!‏‎ ‎‏واقعاً انسان اگر بگوید که اگر نبود الاّ این نماز جمعه ـ تقریباً مردم را مهیا می کند، مردم را‏‎ ‎‏بیدار می کند این نماز جمعه ـ و اگر نبود این، برای ما خیلی کار شده بود و بحمدالله، همه‏‎ ‎‏چیز الآن هست و همه چیز در راه ‏‏[‏‏درست‏‏]‏‏ شدن است.[10]
شما آقایان به این نماز جمعه اهمیت دهید. این هم از‏‎ ‎‏برکات جمهوری اسلامی است که این سنت سیاسی ـ الهی ترویج شود، به طوری که تمام‏‎ ‎‏خارجیها متوجه آن شده اند که امیدوارم ان شاءالله ، باقی بماند.[11]
نماز جمعه و مساجد در صدر اول اسلام، یک وضعی داشت و بعد به تدریج، آن‏‎ ‎‏محتوای خودش را از دست داد . و در بین مسلمین، یک طایفه شان اصلاً اقامۀ جمعه‏‎ ‎‏نمی کردند و یک دسته ای هم که اقامۀ جمعه می کردند بی محتواـ تقریباًـ بود؛ مسائل‏‎ ‎‏منحصر می شد به یک چند جمله نصیحت و ختم می شد. در صدر اسلام، مسجد و نماز‏‎ ‎‏جمعه یک ابزاری بود در دست کسانی که می خواستند فعالیت در امور کشوری بکنند. از‏‎ ‎‏مسجد همۀ این مسائل بیرون می رفت، شکل می گرفت و نماز جمعه ها این طور نبود. شما‏‎ ‎‏خطبه هایی ‏‏[‏‏را‏‏]‏‏ که در نماز جمعه های آن وقت خوانده شده است ملاحظه می فرمایید که‏‎ ‎‏چه وضعی بوده است آن نماز جمعه ها و چه محتوایی داشته است. و مع الأسف، دستهای‏‎ ‎‏خائنی از اول ـ تقریباً ـ به تدریج این را از بین بردند، به طوری که نماز جمعه اصلاً هیچ‏‎ ‎‏محتوا دیگر نداشت.‏[12]
من امیدوارم که این نماز جمعه در ایران، آن محتوای اصیل خودش را ، که در صدر‏‎ ‎‏اسلام داشته است، احیا کند. و قهراً می رود به سایر جاها؛ قهری است مسئله. وقتی‏‎ ‎‏مسلمین دیدند که این مسئلۀ صحیحی است که از آن غافل بوده اند، آنها هم کم کم ـ ولو‏ دولتهایشان هم نخواهند ـ می کنند این کار را. عمده این است که ما در این برهه از زمانی‏‎ ‎‏که مسئولیتها بسیار زیاد است، ما مسئولیت خودمان را به طوری اجرا کنیم ـ کارهای‏‎ ‎‏خودمان را ـ که پیش خدای تبارک و تعالی مسئول نباشیم. باید ما وضع را در نماز‏‎ ‎‏جمعه ها، در مساجد، در ائمۀ جمعه و جماعت، در همه جا ‏‏[‏‏روشن کنیم‏‏]‏‏ که از اینجا از‏‎ ‎‏طرف ائمۀ جمعه و جماعات باید همۀ چیزها در دنیا منتشر بشود. همان طوری که در‏‎ ‎‏صدر اسلام، امام جمعه و مسجد، این دو ابزار در دست مسلمانها بوده است و هر وقت‏‎ ‎‏می خواستند جنگ بروند از مسجد تجهیز می کردند، هر وقت می خواستند یک کار‏‎ ‎‏مهمی بکنند در مسجد طرح می کردند و اعلام می کردند که نماز جمعه است، نماز‏‎ ‎‏جماعت است، بیایید، برای کاری می رفتند آنجا، نمازشان را هم می خواندند و مسائل‏‎ ‎‏سیاسیشان را ‏‏[‏‏هم‏‏]‏‏ می گفتند و اجرا می کردند، ارتش می فرستادند و همۀ این کارها را‏‎ ‎‏آنجا می کردند و ما امیدواریم که این محتوا برگردد، و این فکر ناشی از اشتباه یا خطا یا‏‎ ‎‏احیاناً عمد، این فکر خطا برگردد که «آخوند را به سیاست چه! آخوند را به امور مسلمین‏‎ ‎‏چه!».‏[13]
برپایی نماز جمعه یکی از برکات بسیار عظیم اسلام بود که مع الأسف، قبل از پیروزی‏‎ ‎‏انقلاب در بین علمای شیعه بسیار کم جلوه و برادران اهل سنت هم که اقامه می کردند،‏‎ ‎‏خطبه هایشان محدود به حدودی خاص بود. اما امروز از برکت نماز جمعه است که ملت‏‎ ‎‏از خانه هایشان بیرون ریخته و در مراکز نماز جمعه، اجتماع و با یکدیگر تفاهم می کنند و‏‎ ‎‏به مسائل سیاسی و دینی گوش می دهند که این مسئله بسیار ارزشمند است و همانطور که‏‎ ‎‏می بینید، روز به روز هم بحمدالله ، رشد کرده و بر این جمعیت افزوده می شود و هیچگاه‏‎ ‎‏تزلزلی در آن دیده نشده است.‏ این رسانه های گروهی بیگانگان هستند که تبلیغ می کنند مردم علاقۀ زیادی به نماز‏ جمعه ندارند.[14]
اینکه می بینید که در نماز جمعه، که بزرگترین اجتماعات است ـ در اسلام قاعده اش‏‎ ‎‏بود، باشد ـ و بحمد الله ، امروز در ایران بزرگترین اجتماعات است، در خطبه امر شده‏‎ ‎‏است به اینکه دعوت به تقوا بکنید، این برای اهمیتی است که تقوا دارد.[15]
حالا که این ائمۀ جمعه شغل انبیا را که نماز جمعه بوده است و نماز بوده است، در‏‎ ‎‏سایر جاها این شغل شریف را متکفل شده اند، همت کنند به اینکه مردم را آموزش تقوا‏‎ ‎‏بدهند، دعوت به تقوا بکنند. ذکر تقوا و تاریخ تقوا گفتن، این در خطبۀ جمعه کافی‏‎ ‎‏نیست، باید دعوت کنند مردم را به تقوا، وادار کنند مردم را به تقوا. اهمیت بدهند به این‏‎ ‎‏خاصۀ الهی که انبیا برای آن آمدند.[16]
‏‏اگر مسلمین مطلع بشوند که این بوقهای استعماری، آنها را دارند از اسلام جدا‏‎ ‎‏می کنند و اسلامزدایی می کنند و محتوای اسلام را از آن چیزی که دارد خالی می کنند من‏‎ ‎‏جمله مسئلۀ امامت جمعه. در صدر اسلام مسائل سیاسی در مسجد و به وسیلۀ آنهایی که‏‎ ‎‏امام جمعه بودند حل و فصل می شد، و نقشه های جنگ در آنجا کشیده می شد، و مع‏‎ ‎‏الأسف ما را رساندند به آنجا که در خطبه های جمعه جز چند کلمه موعظه و تحذیر از‏‎ ‎‏اینکه نبادا در امور دخالت کنید چیزی نبوده است. یا نماز جمعه نبود یا اگر بود، محتوا‏‎ ‎‏نداشت.[17]
شما این نماز جمعه هایی که در ایران، سرتاسر ایران بپا می شود‏‎ ‎‏ملاحظه می کنید که در حال سرما با آن وضع سرما، در رطوبت، در یخبندی وارد‏‎ ‎‏می شوند، در آن گرمای تابستان هم در بلاد گرم وارد می شوند، در این بلاد جنگزده مثل‏‎ ‎‏آبادان که هر روز مورد تجاوز جنایتکاران است باز هم نماز جمعه بپا می شود و مردم در‏‎ ‎‏نماز جمعه حاضر می شوند. این چی است؟ این چه چیزی است که برای ما حاصل شده؟‏‎ ‎‏این را کی کرده غیر از خدای تبارک و تعالی؟ این نعمتهایی است که خدا به ما داده.‏[18]
تحقیقاً احیای نماز جمعه در ایران از مسائل بسیار مهم است.‏‎ ‎‏نماز جمعه موجب می شود تا مسائل فراموش شده در اسلام به بهترین وجه برای مردم‏‎ ‎‏گفته شود.[19]
مسئله دیگر خطبه های نماز جمعه است؛ باید مردم را امر به تقوا کنید، امر به تقوا در‏‎ ‎‏خطبۀ اول واجب است و در خطبۀ دوم بنابر احتیاط واجب است. مسائل اخلاقی را به‏‎ ‎‏مردم بگویید و آنها را به داشتن اخلاق اسلامی ترغیب کنید. مطالب روز را برای مردم‏‎ ‎‏بگویید، آنچه در طول یک هفته در کشور اتفاق می افتد، آنها را برای مردم بگویید.‏‎ ‎‏مردم را در صحنه حاضرنگه دارید که آنچه انقلاب وایران را حفظ کرده حضور مردم در‏‎ ‎‏صحنه است.[20]
‎‏آقایان باید در نماز جمعه ها دولت را پشتیبانی کنند. امیدوارم نماز جمعه ها با قدرت هر‏‎ ‎‏چه بیشتر انجام شود. خداوند همه تان را تأیید کند.‏[21]
یکی از مهمترین چیزهایی که در این انقلاب حاصل شد قضیۀ نمازجمعه است، که در‏‎ ‎‏زمان سابق در بین ما متروک، و در بین اهل سنت به طور دلخواه نبود و غالباً تحت نفوذ‏‎ ‎‏قدرت ها انجام می گرفت، که بحمدالله در این نهضت نماز جمعه با محتوای حقیقی آن‏‎ ‎‏تحقق یافت، و آقایان باید با سفارش به مردم و نسل های آینده به این مسئله اهمیت بدهند‏‎ ‎‏که نماز جمعه در رأس همۀ امور است، و مردم را مجتمع کنند که در این امر خللی وارد‏‎ ‎‏نشود. منصب امامت جمعه، یعنی منصب تماس روحانیت با ملت، و روحانیت با مجلس‏‎ ‎‏و دولت، و این از اموری است که با دست توانای ائمۀ جمعه انجام می گیرد، که امید است‏‎ ‎‏هر روز بیشتر و بهتر انجام شود، و جمعیت ها بیشتر بیایند، و این سنت حسنه ای باشد که‏‎ ‎‏برای مردم و آیندگان محفوظ بماند.‏[22]
گویندگان محترم در هر موقع مناسبی‏‎ ‎‏و در هر اجتماعی، در سراسر کشور، خصوصاً در نماز جمعه ها، چه ائمۀ جمعۀ محترم و‏ چه سخنرانان قبل از خطبه ها، جهات مختلف اهمیت آن[انتخابات‏‎ ‎‏دورۀ دوم مجلس شورای اسلامی] را به ملت گوشزد نموده؛ و‏‎ ‎‏خطرات ناشی از سوء جریان آن را که به سرنوشت ملت و اسلام بستگی دارد با آنان در‏‎ ‎‏میان گذارند.[23]
شما[ائمه جمعه کشورهای مختلف جهان] که بر می گردید به ممالک خودتان، در خطبه های نماز جمعه، در‏‎ ‎‏ادعیه ای که می خوانید، خطبه های شما همان طور که در صدر اسلام، خطبه ها یک جنبه‏‎ ‎‏سیاسی داشته است، نماز جمعه یک اجتماع سیاسی است. نماز جمعه یک عبادت سر تا‏‎ ‎‏پا سیاسی است، و مع الأسف در جاهایی انسان می بیند که در نماز جمعه ابداً مربوط به‏‎ ‎‏چیزهایی که ملت ها به آن احتیاج دارند، چیزهایی که مسلمین، اجتماع مسلمین بر آن‏‎ ‎‏احتیاج دارند، خبری نیست. نماز جمعه ها را همان طوری که در صدر اسلام، مساجد،‏‎ ‎‏محافل و نمازها جنبه سیاسی داشته است، از مسجد راه می انداختند لشکر را به جنگی که‏‎ ‎‏باید بکنند و به آنجایی که باید بفرستند.[24]
شما[ائمه جمعه کشورهای مختلف جهان] باید در کشورهای خودتان، در خطبه های نماز جمعۀ خودتان، که برای همین مقصد‏‎ ‎‏نماز جمعه بپا شده است، در ادعیۀ خودتان، در زیارات خودتان، در هر چه رفت و آمد‏‎ ‎‏دارید مصالح اسلامی را طرح بکنید، مصالح اجتماعی مردم را طرح بکنید. مسائل‏‎ ‎‏خصوصی نگویید، مسائل اجتماعی را بگویید. بگذارید اگر شما این را گفتید نمازتان را‏‎ ‎‏تعطیل کنند، مردم عکس العمل نشان می دهند. اگر دولتی به واسطۀ خطبه های نمازجمعه،‏‎ ‎‏نمازجمعه شمارا تعطیل کند، با عکس العمل مردم مواجه می شود و همانی است که ما‏‎ ‎‏می خواهیم.[25]
خطیبهای در جمعه هم همین را بدانند، آنهایی هم که قبل از نماز جمعه خطبه‏‎ ‎‏می خوانند همین را باید بدانند، علما هم که در هرجا هستند همین معنا را باید توجه کنند‏‎ ‎‏که ما امروز احتیاج داریم به اینکه به قول خدای تبارک و تعالی با تمام وجود عمل کنیم که می فرماید با هم باشید ‏‏وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ الله ِ جمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا(همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید و پراکنده نشوید)[قرآن کریم - سورۀ مبارکۀ آل عمران - آیۀ شریفۀ 103][26]
مع الأسف دامنۀ تبلیغات گمراه کننده به قدری بوده و‏‎ ‎‏هست که دخالت در هر امر اجتماعی و سیاسی را در جامعۀ مسلمین برخلاف وظایف‏‎ ‎‏روحانیون و علمای دین می دانند؛ و دخالت در سیاست را گناهی نابخشودنی می خوانند؛‏‎ ‎‏و فریضۀ نماز جمعه را به یک صورت خشک مقصور کرده و تجاوز از این حد را ضد‏‎ ‎‏اسلام می دانند.[27]
هر روز که این ائمه‏‎ ‎‏جمعه به مردم می گویند ‏‏اتقواالله‏‏ یعنی همه تان بی تقوا هستید؟! روز جمعه الآن در سرتاسر‏‎ ‎‏کشور از آداب نماز جمعه، از واجبات نماز جمعه در یک ‏‏[‏‏خطبه‏‏]‏‏، احتیاط هم در‏‎ ‎‏دیگری این است که مردم را امر به تقوا بکنند، معنایش این است که خدا همه مردم را بی‏‎ ‎‏تقوا می داند که می گوید امر کنید به تقوا؟! من که می گویم یک کاری را بکنید، نه این‏‎ ‎‏است که شما تا حالا تخلف کردید و نبودید و حالا بکنید. خیر، باید یک قدری بیدار‏‎ ‎‏بشوید، توجه کنید، نگذارید یک وقت خدا به ما غضب بکند و شما را نشان بدهند به‏‎ ‎‏ملت که اینهایند که دارند این کارها را می کنند.[28]
با یک همچو ملتی کسی نمی تواند مقابله کند. ملتی که اینطور است؛‏‎ ‎‏آن روزی که اعلام می کنند که می خواهیم بمباران کنیم نماز جمعه را، بیایند و بیشتر‏‎ ‎‏بیایند، حتی آنهایی که نمی آمدند برای نماز، ‏‏[‏‏از‏‏]‏‏ قراری که برای من نقل کرده اند،‏‎ ‎‏آنهایی که برای نماز جمعه هم نمی آمدند هفته های دیگر، این هفته آمده اند؛ این یک‏‎ ‎‏همچو ملتی است.[29]
تکلیف ما‏‎ ‎‏این است که در مقابل ظلم بایستیم و این کسی که تعدی به ما کرده است، تو دهنی به او‏‎ ‎‏بزنیم و تا این قضیه را دنیا قبول نکند این جنگ هست و جنگ هم از طرف آنها هست، از‏‎ ‎‏طرف ما نیست. زدن اینطور مراکز هم از طرف آنهاست. شما می آیید نماز جمعه را‏‎ ‎‏می زنید. نماز جمعه را که می زنید خیال می کنید ملت ما عقب می نشیند! می بینید که در‏‎ ‎‏نمازجمعه چه کردند.[30]
‏‏ائمۀ جمعه، ائمۀ جماعت، روحانیون محترم، اینها باید توجه به این معنا داشته باشند‏‎ ‎‏که اینها پدر هستند از برای ملت. اینها با مردم باید سمت پدری داشته باشند، اینها با مردم‏‎ ‎‏باید رفتارشان رفتار پدرانه باشد. بین خودشان برادر باشند، رفتار، رفتار برادری باشد.‏‎ ‎‏اجتماع داشته باشند، در هر شهری با هم در هر هفته یک روز، دو روز با هم مجتمع‏‎ ‎‏باشند، مسائل خودشان را بگویند. اگر یک خیالی دارند، اگر یک کاری دارند او را‏‎ ‎‏بگویند، حل کنند بین خودشان و هیچ وقت یک مسئله ای را به خطبه های نماز جمعه‏‎ ‎‏نکشانند، چه اشکال داشته باشند به فلان استاندار، فلان حاکم یا فلان وزارتخانه و چه اشکال داشته باشند به فلان آدم یا فلان شخص. این جای خطبۀ نماز جمعه، جای دعوت‏‎ ‎‏به حق است و دعوت به تقوا و مصالح مسلمین را در او گفتن، و تعرض به این خرده ریزی‏‎ ‎‏ها، اینها از شأن ائمۀ جمعه خارج است؛ پرهیز کنند از این معنا.‏[31]
نماز جمعه، عبادت بزرگی است، اما در کنار آن عبادت بزرگتری وجود دارد و آن‏‎ ‎‏حفظ وحدت جامعه است.‏[32]
[از ملتهای مسلمان می خواهم که] از نماز جمعه و جماعت که بیانگر سیاسی نماز است‏‎ ‎‏هرگز غفلت نکنند، که این نماز جمعه از بزرگترین عنایات حق تعالی بر‏‎ ‎‏جمهوری اسلامی ایران است.[33]